Γιατί το ελαιόλαδο και η Μεσογειακή Διατροφή κάνουν καλό στην υγεία;

Ο πιθανός μηχανισμός που το ελαιόλαδο, ένα τρόφιμο κύριο συστατικό της Μεσογειακής Δίαιτας, συμμετέχει στην γνωστή ευεργετική της δράση.

Οι παρατηρήσεις και η εμπειρία ετών έδειξε ότι η διατροφή των λαών της νότιας Μεσογείου είχε ευεργετικές δράσεις στην προστασία από πολλές ασθένειες. Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια και από επιδημιολογικές μελέτες. Μάλιστα η πρώτη επιστημονική μελέτη (γνωστή σαν “Μελέτη των 7 Χωρών”) της διατροφής των λαών της νότιας Μεσογείου που έγινε από τον καθηγητή
Ancel Keys το 1960 θεμελίωσε τη σχέση καρδιοαγγειακών παθήσεων με λιπαρές τις ύλες της τροφής, ανέδειξε την προστατευτική δράσης της Μεσογειακής Δίαιτας (ΜΔ) και εξήγησε έτσι τον μικρότερο αριθμό καρδιαγγειακών νοσημάτων των λαών της νότιας Ευρώπης που ακολουθούσαν αυτή τη διατροφή, από αυτόν της βόρειας Ευρώπης και της Αμερικής. Αν και υπάρχουν πολλές μέχρι σήμερα δημοσιεύσεις για τη ΜΔ, δεν έχει διευκρινιστεί ακριβώς ο βιοχημικός μηχανισμός μέσω του οποίου ασκεί την ευεργετική της δράση. Από τα πολλά άρθρα ανασκόπησης για την ΜΔ, το μόνο άρθρο που συγκεντρώνει και σχολιάζει τις επιστημονικές εργασίες που προτείνουν ένα πιθανό βιοχημικό μηχανισμό είναι το ακόλουθο άρθρο ανασκόπησης από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Clinical Biochemistry – Journal-Elsevier:

Το άρθρο αυτό αναφέρει ότι σήμερα είναι αποδεκτό ότι μεταξύ της ποικιλίας των συνετών διατροφικών προτύπων, η ΜΔ είναι το διαιτητικό πρότυπο με τα ισχυρότερα στοιχεία για τηνικανότητά της να προλαμβάνει καρδιαγγειακά νοσήματα και άλλες χρόνιες ασθένειες, φλεγμονώδους αιτιολογίας.

Ο πιθανός αυτός βιοχημικός μηχανισμός αποτελεί μια νέα-άλλη προσέγγιση στο θέμα της εξήγησης της προστατευτικής δράσης της ΜΔ, αναδεικνύοντας μικροθρεπτικά συστατικά και εκχυλίσματα από διάφορα τρόφιμα της ΜΔ που μπορούν να τροποποιήσουν άμεσα ή έμμεσα ευνοϊκά τις δράσεις και το μεταβολισμό του ισχυρότατου φλεγμονώδους Παράγοντας Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF). Στην εργασία αυτή αναφέρεται ότι ο PAF είναι ένα λιποειδικό μόριο (με δομή γλυκεριναιθέρα) και ένας από τους πιο ισχυρούς ενδογενείς μεσολαβητές της φλεγμονής. Μέσω της σύνδεσής του με έναν καλά χαρακτηρισμένο υποδοχέα, ξεκινά μια πληθώρα κυτταρικών προ-φλεγμονωδών ενεργειών που συμμετέχουν με αυτόν τον τρόπο στην παθολογία των περισσότερων χρόνιων παθήσεων φλεγμονώδους αιτιολογίας, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών και νεφρικών παθήσεων, της βλάβης του κεντρικού νευρικού συστήματος, του καρκίνου και άλλων. Ωστόσο, ο ρόλος αυτής της παραδοσιακής δίαιτας στον μεταβολισμό και τις δράσεις του PAF σπάνια έχει μελετηθεί στο παρελθόν. Η συστηματική αυτή ανασκόπηση συνοψίζει, παρουσιάζει και συζητά τα αποτελέσματα των
επιδημιολογικών μελετών αλλά και μελετών διατροφικής παρέμβασης σε πειραματόζωα και ανθρώπους, διερευνώντας τις σχέσεις μεταξύ της βιολογικής δράσης του PAF και της ΜΔ. Βρέθηκαν και παρουσιάστηκαν δεκαεπτά άρθρα πλήρους κειμένου που προσπαθούν να διασυνδέσουν τα συστατικά της ΜΔ και των βιολογικών δράσεων του PAF. Tα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα χαρακτηριστικά «υγιή»
τρόφιμα που συμμετέχουν στην ΜΔ, ιδίως το ελαιόλαδο, το κρασί, τα ψάρια, τα δημητριακά, τα όσπρια, και τα λαχανικά, μπορούν να τροποποιήσουν ευνοϊκά τις προ-φλεγμονώδεις δράσεις του PAF και να ρυθμίσουν τον μεταβολισμό του.

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στο ελαιόλαδο και τα συστατικά του που είναι βασικό τρόφιμο της ΜΔ. Αναφέρονται μελέτες σε πειραματόζωα που δείχνουν με άμεσο τρόπο την αναστολή και υποστροφή (θεραπεία) των αθηρωματικών πλακών που ασκεί το ελαιόλαδο και συγκεκριμένα συστατικά του, καθώς επίσης και διατροφικές παρεμβάσεις σε ανθρώπους (υγιείς ή μη) όπου σε όλες τις παραπάνω
περιπτώσεις διαπιστώνεται η τροποποίηση με ευνοϊκό τρόπο της προ-φλεγμονώδους δράσης του PAF και η ρύθμιση του μεταβολισμού του. Ανάλογα αποτελέσματα παρουσιάζονται από το κρασί και τα ψάρια, καθώς επίσης και από τα άλλα μεσογειακά τρόφιμα όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, και τα φυτικά τρόφιμα που περιλαμβάνουν τους ξηρούς καρπούς, τα όσπρια, τα δημητριακά, τα φρούτα και τα λαχανικά. Επισημαίνεται όμως ότι μεγαλύτερες και καλά ελεγχόμενες μελέτες είναι απαραίτητες για να διευκρινιστεί εάν η αναστολή των δράσεων PAF από τα μεσογειακά τρόφιμα μπορεί να προκαλούν στις προστατευτικές ιδιότητες της ΜΔ και σε άλλες χρόνιες ασθένειες. 

Επιμέλεια κειμένου, Κωνσταντίνος Α. Δημόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Βιοχημείας & Χημείας Τροφίμων, Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος της Επιστημονικής Εταιρείας Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4 Ε).